نقش مناسک کالبدی ماه محرم در تاب‌آوری اجتماعی در برابر سوانح (مطالعۀ موردی: محلۀ بریانک در منطقۀ 10 تهران)

مقدمه: واقعۀ عاشورا نماد تاب‌آوری امام‌حسین(ع) و یارانش در مصیبت بزرگ جهان اسلام است. آیین سوگواری حضرت همواره از دیرباز در شهرهای ایران باشکوه برگزار می­شود. به نظر برگزاری این مراسم با تاب­آوری جامعه در برابر سوانح رابطۀ معناداری داشته باشد. لذا، در مقالۀ حاضر به بررسی نقش مناسک آیینی و کالبدی ماه محرم در تاب­آوری اجتماعی در برابر سوانح در محلۀ بریانک منطقۀ 10 تهران پرداخته می‌شود.   روش: در این مقاله به روش توصیفی از نوع پیمایشی تأثیر مراسم سوگواری ماه محرم بر تاب­آوری با تأکید بر ابعاد سرمایۀ اجتماعی و سرزندگی محلۀ بریانک بررسی و تحلیل می‌شود. پس از مرور متون تخصصی، استنتاج شاخص­ها، توزیع پرسشنامه، مشاهدۀ دقیق و برداشت‌های میدانی از محله در محرم 1397 انجام شد. نتایج با روش­های آماری و نرم‌افزار SPSS و Expert Choice تحلیل شدند. همچنین همبستگی بین متغیرهای «مراسم سوگواری ماه محرم» و «تاب‌آوری اجتماعی در برابر سوانح» با استفاده از رگرسیون ارزیابی شد. یافته­ ها: طبق یافته‌ها، برگزاری مراسم سوگواری محرم به‌عنوان یکی از مهم­ترین سرمایه­های اجتماعی در محلات ایران مظهری ذهنی (غیرکالبدی) و عینی (کالبدی) دارد. این مراسم خودجوش، پویا و درون‌زاد باوجودی‌ که با هدف عزاداری برای حضرت برگزارمی­شود به سرزندگی محله می‌انجامد. یافته­ها نشان‌ داد مؤلفه­های «مشارکت»، «ارتباطات»، «امنیت»، «فعالیت­های مذهبی» و «دلبستگی به مکان» که از مهم­ترین شاخص­های تاب­آوری اجتماعی هستند، در محرم نسبت به دیگر ایام سال در محلۀ بریانک بین 10 تا 30درصد افزایش می­یابند. نتیجه­ گیری: طبق نتایج، سوگواری ماه محرم منجر به افزایش تاب­آوری اجتماعی در برابر سوانح می‌شود و اینکه تاب­آوری اجتماعی محلۀ بریانک از منظر سرمایۀ اجتماعی و سرزندگی محله در روزهای عادی 45 درصد است که در ایام محرم تا 60 درصد افزایش می­یابد. به­طورکلی آمادگی مردم این محله 40درصد و آگاهی آن­ها نسبت به سوانح 45درصد ارزیابی می‌شود. مراسم سوگواری محرم دربرگیرندۀ ظرفیت­­هایی مانند مکان­یابی و برپایی تکیه­ها در مقیاس­های مختلف در سطح محله توسط مردم است که این فضاها می‌توانند در زمان بحران به عنوان اسکان موقت استفاده شوند.